Çölyak hastalığı dendiğinde akla ilk olarak glütensiz beslenme gelir. Ancak hangi besinlerin glüten içerdiğini ya da içermediğini bilmek ve buna uygun bir beslenme planı oluşturmak, hastalar için yaşamı kolaylaştıran temel adımlardır. Peki, glütensiz bir yaşam tarzı benimsemek mümkün mü? Gastroenteroloji Uzmanı Dr. Şencan Acar, çölyak hastaları için ideal bir beslenme planı hazırlamanın yollarını ve hastalıkla ilgili bilinmesi gerekenleri paylaştı.
Çölyak Hastalığı Nedir?
Dr. Acar’a göre, çölyak hastalığı, vücudun glüten adı verilen bir proteine karşı verdiği anormal bir tepkidir. Bu tepki, bağırsakların gıdalardan yeterince besin emmesini engelleyerek, çeşitli bağışıklık sistemi reaksiyonları ve dokularda hasara yol açabilir. “Hastalığın tek bir nedeni yoktur” diyen Dr. Acar, genetik yatkınlığın ve çevresel faktörlerin hastalığın gelişmesinde etkili olduğuna dikkat çekiyor.
Glüten buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunur. Genetik yatkınlığı olan bireylerde bu tür tahılların tüketilmesi, hastalığı tetikleyebilir. Bunun yanı sıra, enfeksiyonlar gibi çevresel faktörler de hastalığın ortaya çıkmasında rol oynar.
Aile Taraması ve Risk Faktörleri
Birinci derece akrabalarında çölyak hastalığı bulunan kişilerde bu hastalığın görülme riski daha yüksektir. Dr. Acar, aile bireylerinde bu hastalık bulunan kişilerin mutlaka taramadan geçmesi gerektiğini vurguluyor.
Ayrıca, Tip 1 diyabet, haşimato tiroiditi gibi otoimmün hastalıkları olan kişiler de risk altındadır. Bunun yanı sıra, Down sendromu gibi kromozom anomalileri bulunan bireylerde çölyak hastalığı daha sık görülür.
Glütensiz Besinler: Ne Tüketilebilir?
Dr. Acar, çölyak hastalarının tüketebileceği besinleri şu şekilde sıralıyor:
- Pirinç, mısır, karabuğday, kinoa gibi gıdalar glüten içermez.
- Pirinç unu, mısır unu, badem unu gibi alternatif unlar ile ekmek ve hamur işleri yapılabilir.
- Et, tavuk, balık gibi hayvansal proteinlerin yanı sıra, mercimek, nohut, fasulye gibi bitkisel proteinler de rahatlıkla tüketilebilir.
- Taze sebze ve meyveler glütensiz beslenmenin temel taşlarından biridir.
- Süt, yoğurt ve peynir gibi işlenmemiş süt ürünleri tüketilebilir. Ancak işlenmiş ürünlerde glütensiz etiketi bulunmasına dikkat edilmelidir.
- Marketlerde glütensiz olarak satılan hazır gıdalar da tercih edilebilir.
Sessiz Çölyak Hastalığı
Bazı durumlarda çölyak hastalığı herhangi bir belirti vermeyebilir. Dr. Acar, bu durumu “sessiz çölyak” olarak tanımlıyor. Belirti veren vakalarda ise genellikle şu semptomlar gözlemlenir:
- Uzun süreli ishal
- Bol hacimli ve yağlı dışkılama
- Karın ağrısı, karın şişkinliği ve aşırı gaz
- Kilo kaybı
- Karaciğer testlerinde yükseklik
- Kansızlık, kemik erimesi, kısırlık
- Çocukluk döneminde büyümeyi etkileyen gelişme gerilikleri
Glütenden Kaçınılması Gereken Besinler
Dr. Acar, tüketilmemesi gereken gıdaları şu şekilde listeliyor:
- Buğday, arpa, çavdar gibi tahıllar kesinlikle tüketilmemelidir.
- “Glütensiz” etiketi olmayan ürünlerden uzak durulmalıdır.
- Soya sosu gibi eser miktarda da olsa buğday proteini içeren gıdalar tercih edilmemelidir.
- Malt sirkesi gibi glüten içeren ürünler tüketilmemelidir.
- Geleneksel olarak buğday ve arpa ile yapılan alkollü içecekler de diyetin dışında kalmalıdır.
Glütensiz Yaşam Kalitesini Artırıyor
Dr. Acar, çölyak hastalığı tanısı konulduktan sonra glütensiz diyete başlamanın, hastaların yaşam kalitesini önemli ölçülerde artırdığını ifade ediyor. Bu diyet, hastalar için bir tercih değil, bir zorunluluktur. Ancak alışıldığında, hastaların fiziksel ve ruhsal sağlığında büyük fark yaratabilir.
